Unikalne skamieniałości z okresu jurajskiego na wystawie w Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ

Centrum Edukacji Przyrodniczej Uniwersytetu Jagiellońskiego ma przyjemność zaprezentować swoją najnowszą ekspozycję, składającą się z dwóch niezwykłych skamieniałości z czasów jurajskich. Te imponujące okazy, mierzące prawie trzy metry długości, pochodzą z regionu Holzmaden w Niemczech i są prawdopodobnie największymi tego typu eksponatami w polskich kolekcjach. Te unikalne skamieniałości, zakupione dla Gabinetu Mineralogicznego UJ w połowie XIX wieku, były do niedawna przechowywane w magazynach. Teraz, po ponad 170 latach od ich nabywania, burzliwej historii i starannym konserwowaniu, możemy ponownie podziwiać te jurajskie klejnoty.

Oba eksponaty to fascynujące świadectwo ery sprzed 180 milionów lat, kiedy większość terenu dzisiejszej Europy Środkowej pokrywało płytkie morze. Ten morski krajobraz był zamieszkany przez różnorodne gatunki takie jak amonity, belemnity i kolonie liliowców – bliskich krewnych rozgwiazd, które wyglądały jak olbrzymie kwiaty. Morze te pełne było także drapieżnych gadów, takich jak ichtiozaury przypominające delfiny, długoszyje plezjozaury i masywne morskie krokodyle.

Skamieniałości tych prehistorycznych stworzeń są niezmiernie ważnym źródłem wiedzy dla naukowców. Ich odkrywanie na terenie Holzmaden rozpoczęło się już w XVI wieku, a systematyczne badanie ruszyło w XIX wieku. Szczególnie cenna jest tamtejsza warstwa łupków posidoniowych, znana jako Fossillagerstätte („magazyn skamieniałości”), gdzie znaleźć można doskonale zachowane szczątki morskiej fauny. Wśród nich znajdują się kompleksowe szkielety gadów morskich oraz imponujące kolonie liliowców, zastąpione złotym pirytem, z których największa ma aż 18 metrów długości.

Nasze skamieniałości z Holzmaden zostały zakupione dla Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1849-1851. Wraz z nimi nabyto również dwa gipsowe odlewy innych gadów mezozoicznych. Pierwsze lata eksponatów były dość burzliwe, a ich historia została zakłócona przez niefortunne próby renowacji i konserwacji. Płyta z liliowcami, prawdopodobnie pod wpływem wilgoci, rozpadła się na mniejsze fragmenty, które później sklejono gipsem. Fragmenty te były wielokrotnie malowane farbą, co znacznie utrudniało odbiór skamieniałości. Podobny los spotkał płytę ze szkieletem ichtiozaura oraz gipsowe odlewy.

W drugiej połowie lat 70. XX wieku przeniesiono płyty do nowego budynku Collegium Geologicum, gdzie zawisły jako dekoracja korytarza. Przez kolejne lata były wielokrotnie malowane na czarno, co doprowadziło do tego, że w międzywojennej Polsce uznano je za mało wartościowe odlewy gipsowe.

W roku 2017, po przeniesieniu geologów na Kampus 600-lecia Odnowienia UJ, skamieniałości trafiły do magazynów Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ. Tam dokonano rewizji XIX-wiecznych inwentarzy zbiorów i po szczegółowych oględzinach potwierdzono autentyczność skamieniałości.

Dzięki staraniom dr Bartłomieja Kajdasa, kustosza kolekcji geologicznej CEP UJ, oraz dr Roberta Czuchnowskiego, dyrektora Centrum, skamieniałości przeszły roczny proces profesjonalnej konserwacji. Prace konserwatorskie, przeprowadzone przez specjalistów z firm ICOS i Argentum, obejmowały m.in. usunięcie warstw farby, czyszczenie powierzchni skamieniałości, uzupełnianie gipsu oraz stabilizację i montaż płyt w ramach. Dzięki ich niesłabnącemu zaangażowaniu, po prawie dwóch latach unikalne eksponaty znowu mogą być podziwiane – zawisły w Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ, w sekcji poświęconej historii życia na Ziemi.

Centrum Edukacji Przyrodniczej znajduje się na terenie III Kampusu UJ i jest poza wydziałową jednostką Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego głównym celem jest gromadzenie i konserwacja zbiorów zoologicznych, geologicznych, antropologicznych i paleobotanicznych oraz udostępnianie tych zbiorów dla celów dydaktycznych i naukowych UJ. Ponadto Centrum prowadzi szeroko zakrojoną działalność edukacyjną i popularyzatorską w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych.